สัตววัตถุ ชะมดเชียง

[teareborn]

ชะมดเชียง
ชะมดเช็ดเป็นสัตว์หลายประเภทในสกุล  Moschus จัดอยู่ในสกุล  Cervidae (ในความหมายหนึ่งของคำ "เชียง" แสดงว่าที่สูง) หนังสือเรียนบางเล่มเรียกสัตว์เหล่านี้ว่า กวางชะมด ตามชื่อสามัญที่เรียก musk deer แม้กระนั้นชะมดเช็ดมีลักษณะหลายสิ่งหลายอย่างที่ต่างจากกวาง อาทิเช่น ลำตัวมีขนาดเล็กถึงปานกลาง เพศผู้มีเขี้ยวใหญ่รวมทั้งยาวมากมาย ข้างบนของหัวกะโหลกไม่มีปุ่มกระดูกที่ปฏิบัติหน้าที่เป็นฐานรองรับโคนเขา
ชีววิทยาของชะมดเชียง
ชะมดเชียงเป็นสัตว์กินนม มีกีบคู่ รูปร่างเหมือนสัตว์ชนิดกวาง มีขนาดเล็ก วัดจากปลายจมูกถึงตูด ๘๐-๑๐๐ ซม. น้ำหนักตัว ๗-๑๗ โล หัวเล็ก   ไม่มีเขา ตัวผู้มีเขายาวคล้ายใบมีด ยื่นพ้นฝีปากบนอย่างชัดเจน ตัวเมียมีเขี้ยวสั้นมากมายไม่ยื่นออกมาเสมือนเพศผู้ ใต้ลำคอมีแถบขนสีขาว ๑-๒  แถบ ขนบนลำตัวออกจะหยาบคาย สีลำตัวผันแปรไปแล้วแต่ชนิดมีตั้งแม้กระนั้นสีน้ำตาลอมเหลือง น้ำตาลเข้มจนกระทั่งสีคล้ำเกือบจะดำ ใต้ท้องสีจางกว่าลางชนิดมีจุดสีจางๆบนด้านข้างของลำตัวมีถุงน้ำดี   นมมี ๑ คู่ ขาคู่สันหลังยาวกว่าขาคู่หน้าราว ๕ ซม. กีบเท้ายาวเรียว เพศผู้เมื่อโตเต็มที่มีต่อมคล้ายถุงอยู่ระหว่างอวัยวะสืบพันธุ์กับสะดือสำหรับผลิตสารที่มีกลิ่น ลักษณะเป็นน้ำมันเหมือนวุ้นสีน้ำตาลปนแดง เมื่อแห้งจะเป็นก้อน และก็กลายเป็นสีดำ เรียกชะมดเชียงหรือ musk ซึ่งแบบเรียนหลายเล่มเขียนผิดว่า ชะมดเชียงได้จากอัณฑะ(testes)   ของสัตว์พวกนี้ชะมดเช็ดที่ใช้เครื่องยาที่เรียก ชะมดเชียง ด้วยเหมือนกันนั้น อาจได้จากสัตว์ ๔ ชนิด เป็น
๑.ชนิดที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Moschus moschiferus Linnaeus จำพวกนี้มีขนาดใหญ่ที่สุด ขนาดลำตัว ๕๕-๖๐ ซม. ลำตัวสีน้ำตาลเข้ม มักมีลายจุดและขีดสีจางกว่าบนลำตัว ขนออกจะยาวและก็อ่อนนุ่ม คอมีแถบสีขาวพิงตามแนวยาว ๒ แถบ กระดูกขายาวกว่าจำพวกอื่นๆลูกชะมดเช็ดประเภทนี้มีลายจุดแล้วก็ขีดสีขาวเด่นหมดทั้งตัว เจออาศัยอยู่ในประเทศไซบีเรียจนถึงเกาะแซ็กคาลินในประเทศรัสเซีย ดูโกเลีย เกาหลี และก็จีนภาคเหนือ
๒.ชนิดที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Moschus  chrysogaster  (Hodgson) ขนาดลำตัว  ๕๐-๕๖  เซนติเมตร กะโหลกหัวมีส่วนปากยาวกว่าจำพวกอื่น ลำตัวสีน้ำตาลเหลือง   มีประสีจาง   ไม่กระจ่างนัก ปลายใบหูสีเหลือง   คอมีแถบกว้างสีขาวเพียงแต่แถบเดียวชนิดย่อยที่พบในเมืองสิกขิมของประเทศอินเดียและเนปาล มีลำตัวสีน้ำตาลคล้ำแทบดำ ไม่มีแถบสีขาวที่ลำคอ อาศัยอยู่ตามพื้นที่สูงแถบเทือกเขาหิมาลัยแล้วก็แนวเขาใกล้เคียงในประเทศอัฟกานีสถานที่ ประเทศปากีสถาน ภาคเหนือของอินเดีย (ในรัฐชัมมูและกัศมีร์กับรัฐสิกขิม) ภูเขาฏาน เนปาล รวมทั้งภาคตะวันตกของจีน
๓.ประเภทที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Moschus   fuscus  Li  ขนาดลำตัว ๕๐-๕๓ เซนติเมตร ลำตัวสีดำเข้ม ไม่มีสีจางบนลำตัว มักอยู่ตามช่องเขาลึก ริมแม่น้ำในบริเวณยุนหนานของจีนรวมทั้งเขตปกครองตนเองประเทศทิเบต ประเทศพม่าทางเหนือ เนปาล รัฐสิกขิมของประเทศอินเดีย  แล้วก็ภูเขาฏาน
๔.ชนิดที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Moschus  berzovskii  Flerov  ชนิดนี้ครั้งขนาดเล็กที่สุด ขนาดลำตัวสั้นกว่า ๕๐ เซนติเมตร ลำตัวสีน้ำตาลเข้ม มีจุดละเอียดสีน้ำตาลเหลืองประตลอดลำตัว คอมีลายแถบสีขาว ๒ แถบ ปลายใบหูมีสีดำ พบอาศัยอยู่ในป่าทึบของประเทศจีน ตั้งแต่ภาคตะวันตก ภาคใต้ ไปจนถึงถึงชายฝั่งทะเลด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้ แล้วก็ในภาคเหนือของประเทศเวียดนาม
ชะมดเช็ดเป็นสัตว์ขี้อาย
มักซุกซ่อนตัว มีประสาทรับเสียงดีเยี่ยม เมื่อตกใจจะกระโจนหนีไปอย่างรวดเร็ว ในตอนเวลาเช้าและก็เย็นจะออกมาจากแหล่งที่พักนอน ซึ่งเป็นตามซอกหินหรือขอนไม้เพื่อหาเลี้ยงชีพ   ดังเช่นว่า ดอกไม้ ใบไม้ ยอดอ่อนของพืช และก็หญ้า ในฤดูหนาวจะรับประทานก้านไม้เล็กๆมอส และไลเคนเป็นประจำอยู่สันโดษทั้งปี ยกเว้นกรุ๊ปของชะมดเชียงตัวเมียกับลูกแค่นั้นในเขตที่อาศัยมีทางเดินติดต่อกันระหว่างแหล่งอาหาร แหล่งลี้ภัย และที่ถ่ายมูลหลังถ่ายมูลจะใช้ขาคู่หน้าเขี่ยดินกลบ สมุนไพร ชะมดเช็ดตัวผู้แสดงแนวเขตโดยการเอากลิ่นจากต่อมทาไว้ตามต้นไม้ กิ่งไม้ แล้วก็หิน สังเกตได้จากคราบน้ำมันที่ติดอยู่รู้เรื่องว่ากลิ่นดังกล่าวมาแล้วข้างต้นยังคงใช้เป็นสื่อให้ตัวเมียเข้ามาหาด้วย
ฤดูผสมพันธุ์ของชะมดเชียง
อยู่ในราวพ.ย.ถึงเดือนธันวาคม ตัวผู้วิ่งไล่ต้อนตัวเมียและก็สู้กับตัวผู้ตัวอื่นๆเพื่อแย่งตัวเมีย เขี้ยวที่ยาวอาจก่อให้เกิดรอยแผลฉกรรจ์บนลำคอรวมทั้งบนแผ่นข้างหลังของคู่ปรปักษ์ ในตอนนี้เพศผู้แทบไม่กินอาหารเลย อีกทั้งตื่นตัวอยู่ตลอดระยะเวลาและวิ่งไปมาในบริเวณกว้าง เมื่อจบฤดูผสมพันธุ์ก็เลยจะกลับไปอาศัยอยู่บริเวณที่อยู่เดิมอีกรอบหนึ่ง เมื่อสืบพันธุ์แล้ว ตัวเมียจะท้องนาน  ๑๕๐-๑๘๐   วัน โดยปรกติจะคลอดลูกทีละตัว ลูกอ่อนเมื่อแรกเกิดมีน้ำหนัก  ๖๐๐-๗๐๐  กรัม ลำตัวมีจุดและก็ขีดสีขาวซ่อนทั้งตัว ในช่วงสัปดาห์แรก ลูกชะมดเชียงซุกตัวนิ่งอยู่ตามซอกหินหรือตามพุ่มไม้ทึบ ตัวเมียเข้าไปให้นมลูกเป็นครั้งคราว ในระหว่างกินนมลูกจะใช้ขาหน้าเกาะเขี่ยขาคู่หลังของแม่อยู่ตลอดระยะเวลาเพื่อกระตุ้นให้นมไหล ความประพฤติปฏิบัติเช่นนี้ไม่พบในสัตว์พวกกวาง เมื่ออายุได้รา  ๑ เดือน ก็เลยออกไปหารับประทานกับแม่ ชะมดเชียงมีอายุ  ๘-๑๒  ปี   ถิ่นที่อยู่โดยมากเป็นป่าที่อยู่ไกลห่างจากชุมชน มักเป็นป่าสนหรือป่าผลัดใบที่รกทึบบนภูเขาหิน ในเขตหนาวและเขตอบอุ่นของซีกโลกภาคเหนือ ตั้งแต่ประเทศรัสเซีย มองโกเลีย เกาหลี จีน ลงมาถึงตามประเทศที่อยู่ตามแนวเทือกเขา ในภูมิภาคเอเชียใต้ เป็นต้นว่า อัฟกานีสถานประเทศปากีสถาน ภาคเหนือของประเทศอินเดีย รัฐสิกขิม ภูเขาฏาน เนปาล และภูมิภาคในแถบเอเซียอาคเนย์ ตั้งแต่ประเทศพม่าจนกระทั่งเวียดนาม

คุณประโยชน์ทางยา
คุณประโยชน์ทางโบราณว่า ชะมดเชียงมีรสหอมเย็นแล้วก็คาวนิดหน่อย ใช้ปรุงเป็นยาชูกำลังและบำรุง จิตใจไม่ให้ขุ่นมัว ใช้ผสมในยาแผนไทยต่างๆหลายขนาน ได้แก่ยาแก้ลมยาแก้เจ็บคอยาแก้ไข้หนาวสั่น ยาแก้โรคที่มีปัญหาเกี่ยวกับข้อ แก้อาการเกร็งของกล้ามในโรคไอกรน แม้กระนั้นมักใช้ในปริมาณน้อย เนื่องจากว่ามีราคาแพงแล้วก็หายาก ชะมดเชียงมีส่วนประกอบทางเคมี ชื่อสาร  มัสโคลน(muscone)นอกจากนี้ยังมีชัน(resin)คอเลสเตอรีน(cholesterin) โปรตีนไขมันและก็สารอื่นๆอีกหลายชนิด ใช้ในอุตสาหกรรมทำน้ำหอม